автореферат диссертации по документальной информации, 05.25.03, диссертация на тему:Система библиографической информации по истории Беларуси: Теоретико-методические проблемы

р г 6 Ой

. Беларуси ун1верс1тэт культуры

I о млй да

• На правах рукапюу

УДК 01:947.6

КУЗЬМ1Н1Ч Таццяна Вастьеуна

С1СТЭМА Б1БЛ1ЯГРАФ1ЧНАЙ 1НФАРМАЦЫ1 ПА Г1СТ0РЫ1 БЕЛАРУСЬ ТЭАРЭТЫКА-МЕТАДЫЧНЫЯ ПРАБЛЕМЫ

Спецыяльнасць 05.25.03 б1бл1ятэказнаусгва I б1бл1яграфазнауства

Аутарэферат дысертацы) на суюканне вучонай ступеш кандыдага ледагапчных навук

Минск 1997

Работа выканана на кафедры бібліяграфіі і дакументазнауства Беларускага універсітзта культуры .

Навуковы кіраунік - доктар пєдагагічньїх навук, прафесар Лявончыкау В.Е.

Афіцьійньїя апаненты - доктар пєдагагічньїх навук,

дацэнт Факееу В.А. кандыдат пєдагагічньїх навук, дацэнт Яцзвіч М.А.

Апаніруючая арганізацьія - Нацыянальная бібліятзка Рзспублікі Беларусь. , .

гадзін на паседжанні саве«а

К 09.03.01 па абароне дысертацый на суісканне вучонай ступені кандидата навук у- Беларускім універсітзце культуры па адрасу: 220001, г.Мінск, вул. Рабкорауская, 17.

3 дысертацыяй можна азнаеміцца у бібліятзцьі Беларускага універсітзта культуры.

Аутарэферат разасланы 997г.

/'

Вучоны сакратар савета, кандыдат пєдагагічньїх навук, (7^ дацэнт

Л.І.Казлоуская

Агульная характарыстыка работы

Актуальнасць даследавання. На сучасным этапе карэннага рэфармавання беларускага грамадства шмат увагі надаецца нацыянальна-культурнаму адраджэнню, выхаванню нацыянальнай свядомасці, вывучзнню пстарычмай спадчыны. На дзяржауным узроуні был і прыняты заканадаучыя акты, у якіх прадугледжана сістзма мерапрыемствау, накіраваньїх на улік і захаванне аб"ектау ма’тэрыяльнай культуры, выданно і перавыданне пстарычных крьініц, стварэнне банка зпестак аб айчыннай гісторьїка-культурнай спадчыно, друкаваных зводных каталога? і каталогау асобных калекцый. Актьівізавалася павуковая праца па гісторьіі Беларусі і пашырылася яе вывучэнне на усіх ступенях адукацьіі. Гэта пауплывала на інтзнсіунасць адпаведнага дакументальнага патоку (ДП), пашырэнне зацікауленасці карьістальнікау у атрьіманні інфармацьіі па гісторьіі Беларусі. Узрасла роля бібліяграфічнай інфармацьіі (БІ) як пасрздніка иаміж першаснай інфармацьіяй і яе вытворцам і карьістальнікам. Сістзма БІ па гісторьгі мадолюе адпаведныя ДП і дакументальныя масівьі (ДМ), прадстауляе інфармацьш у зручнай для карьістальніка форме, спрыпе інтзнсіунаму развіццю гістарьічнай навукі, гістарьічнай адукацьіі, самаадукацьіі, папулярьізацьіі гістарьічньїх ведау і як вьінік -захаванню гістарьічнай памяці грамадства. Таму наяунасць дасканалай сістзмьі бібліяграфічнай інфармацьп па гісторьіі Беларусі (СБІГБ) надзвычай актуальная праблема для беларускага бібліяграфазнауства і беларускай гістарьічнай навукі. Разам з тым, не гледзячы на актьівізацьно бібліяграфічнай дзейнасці у апошняе дзесяцігоддзе, яна не адпавядае патрабаванням да гістарьічнай бібліяграфіі (ГБ) як галіновай сістзмьі. У СБІГБ не лоунасцю прадстаулены структурныя звёны, адсутнічае як тзарэтычнае абгрунтаванне сістзмьі уцэлым, так і асобных яе састауных. Гэта і абумовіла актуальнасць прадстауленага даследавання. Дысертацыя выканана у рамках комплекснай навуковай тзмьі Беларускага універсітзта культуры "Псторыя і сучасны стан бібліяграфіі Беларусі і замежных краін".

Р3спрацаванасць тэмы. Тэарэтычныя пьітанні ГБ распрацо^валіся як у межах агульнага бібліяграфазнауства (І.В.Уладзіслауле?, М.В.Здобна?, М.М.Куфае?, Л.М.Трапо?скІ і інш.),

грамадска-палітьічнага галіновага комплексу (Л.С.Ільічова, Г.М.Маркоуская,, А.М.Міхайлава, Н.М.Чзрамісіна, і інш.), так і у якасці асобнага галіновага накірунку (М.А.Гробава, С.С.Грызунова, Дз.Дз.ІваноУ, Л.М.Маянц. Г.М.Міхайлава, І.Дз.Парфёнау,

H.М.Чзрамісіна, А.Д.Шапіра і інш.). Вызмачалася месца ГБ у комплексе гістарьічньїх дьісцьіплін, аналізавалася функцыянальная структура, прапаноувалася тьіпа-відавая структура дапаможнікау па гісторьіі і пстарычных навуках. Аднак у гэтых працах, як правіла, вьізначаліся толькі лінейньїя функцьіі ГБ, што значна спрашчае тэарэтычнае разумение сютэмы уцэлым. У большасці класіфікацьій дакументау і бібліяграфічнай прадукцьіі адсутнічала адзінства падыходау да вызначэння асноуных структурных звёнау.

У айчынным бібліяграфазнаустве амаль не знайшлі адлюстравання тэарэтычныя пьітанні развіцця СБІГБ. Часткова яны 'закраналіся у працах А.Д.Васілеускай, В.Е.Лявончыкава,

I.Б.Сіманоускага, прысвечаных беларускай бібліяграфіі, бібліяграфічнаму забеспячэнню айчыннай навукі, а таксама у артыкулах М.І.Савачкінай, дзе уздьімаліся праблемы фарміравання беларускай ГБ як часткі адпаведнай усесаюзнай сістзмьі. Змена сацьіяльна-палітнчньїх умоу развіцця грамадства актьівізавала навуковую дзейнасць у галіне гістарьічньїх навук, зрабіла магчымым альтэрнатыуны падыход да разгляду падзей айчыннай гісторьіі, пауплывала на колькасныя і якасныя характарыстык1 першаснага ДП. Гзта абвастрыла праблему стварзння дасканалай СБІГБ уцэлым і неабходнасць яе тэарэтычнага абгрунтавання у прьіватнасці.

Асобныя праблемы бягучай і рэтраспектыунай ГБ даследаваліся у працах, прысвечаных ГБ наогул і яе відам (М.А.Гробава, Л.М.Зільберман, Дз.Дз.Іваноу, А.І.Ісачзнкава, Л.М.Маянц і інш.). Адпаведныя звёны СБІГБ разглядаліся у артыкулах, рзцзнзіях на паказальнікі (Б.Б.Антонау, Л.І.Даніленка, . Л.І.Збралевіч, Г.Каханоускі, Л.М.Прыселкава, М.І.Савачкіна, Р.М.Чьігірова і інш.). У большасці прац бягучыя і рэтраспектыуныя паказальнікі разглядаліся паасобна. Выключэнне складаюць працы Б.Б.Антонава і М.І.Савачкінай. Аднак артыкул Б.Б.Антонава, змешчаны у "Знцьіклапєдьіі гісюрьіі Беларусі"(Мн., 1994), прадстаупяе гэтыя звёны СБІГБ толькі схематычна, а даследаванні М.І.Савачкінай даюць уяуленне аб беларускай гістарьічнай бібліяграфіі толькі да канца 70-х гг.

з

Специфічним для ГБ з"яуляецца ісиаванне у я0 структуры бібліяграфічних дапаможиікау гістарьічньїх крьжіц. Разгдяду специфікі гэтага звяна часткова прысвечаны работы Л.К.Кільдзюшз^скай, Я.М.Малевіча, Т.К.Рахманавай, Г.Д.Ушаковой,

Н.М.Чзрзмісінай і інш. У беларускім бібліяграфазнаустве разглядауся толькі адзін элемент гэтага звяна - паказальнік мемуарнай літаратурьі (М.І.Савачкіна).

У пералічаньїх вышзй працах па ГБ уцэлым і асобных яе структурных звёнах, як правіла, аналізаваліся бібліпграфічньїя крьініцьі. ДП па гісторьіі і патрзбнасці карьістальнікау у адпаведнай інфармацьіі еь/чучаліся фрагментарна. С'ютэмны падыход прымяняуся толькі у дачьіненні да тэматычнай ГБ (дьісертацьіі В.І.Апосталавай, МА.Гробавай, С.С.Грызуновай).

Аб"ектам дадзенага даследавання з"яуляецца сістзма бібліяграфічнай інфармацьіі па гісторьіі Беларусі.

Прадмет даследавання склалі тэарзтыка-метадычныя праблемы сістзмьі бібліяграфічнай інфармацьіі па гісґорьіі Беларусі.

Асноунай мзгай праведзенага даследавання стала распрацоука і абгрунтаванне аптымальнай тэарзтычнай мадзлі СБІГБ, выяуленне асноуных заканамернасцей яо развіцця і накірункау удасканалення. У адпаведнасці з гзтым бьілі пастаулены наступныя за/іачьі:

1. Даследаваць функцыянальную структуру сістзмьі БІ па гісторьіі і гютарычных навуках.

2. Распрацаваць аптымальную тэарэтычпую мадэяь сютэмы БІ па гісторьіі краіньї з улікам агульных заканамернасцей і спецьіфікі гістарьічнага развіцця Беларусі.

3. ГІравесці фактарны аналіз сістзмьі, вызначыць асноуныя фактары, якія уплываюць на яе фарміраванне і без уліку якіх немагчьіма яе удасканаленне.

4. Правесці бібліяметрьічньї аналіз ДП па гісторьіі Беларусі.

б. Даследаваць структуру шфармацыйных пагрзбнасцей усіх груп кзрьістальнікау інфармацьіі па гісторьіі Беларусі.

6. Разгледзець сучасны стан і накірункі Удасканалення навукоеа-дапаможнага заяна СБІГБ.

Гіпотззай даследавання з"яуляецца палажэнне аб тым, што аптымальная мадэль СБІГБ (з улікам дыферэнцыяцьй ДП па гісторьіі Беларусі і патрэбнасцей розных груп карьістальнікау) гіавінна мець наступныя структурныя кампаненты: змястоуны і фармальны (тыпалапчны), колькасны (безацэначны) і якасны

(ацзначны), прасторавы і часавы. Гэта забяспечвэдь задавальненне і узвышзнне патрэбнасцей карьістальнікау у інфармацьіі па гісторвіі Беларусі.

ІУІетадалатІчнай аиновай даследавання з"чуляюцца палажзнні ■матзрвіялістьічнай дыялектыю аб пабудове свету, матчымасц» яго пазнання, адзінстве тзорьіі і практьікі, канкрэтнага і абстрактнага, асобнага і агульнага, аб"ектыунага і суб”вктыунага, масткі і цзлага, філасофскія катзгорні: форма і змест, колькасць і якасць, прастора і час і інш., а таксама інфармацьійна-камунікатьіуная парадыгма бібліяграфіі. У дьісертацьіі выкарыстоувалюя асноуныя палажзнні заканадаучых актау РБ: "Аб адукацьй у Рзспубліцьі Беларусь", "Аб ахове гісторьїка-культурней спадчыны", "Аб бібліятзчнай справе у Рзспубліцьі Беларусь", "Аб інфармацьіі у Рзспубліцьі Беларусь", "Аб Ннцыянальным арх'уным фондзе і архівах у Рзспубліцьі Беларусь". Тэарэтычнай базай прадстауленага даследавання з"явіліся працы айчынных і замежных псторыкау М.А.Бердзяева, М.В.Біча, В.П.Грьіцкевіча, І.М.Ігнаценкі, М.П.Касцюка,

І.Дз.Кавальчанкі, Р.Д.Калінгвуда, Л.М.'Лыча, У.М.Міхнюка, ПДД.Петрыкава, У.І.Пічзтьі, Л.М.Пушкарова, М.М.Улашчыка, І.І.Шаучука, П.А.Шупляка і інш. па пытаннях метадалогіі гістарьічнай навукі, узаемасувязі гістарьічньїх дысцыплж, айчыннай гістарьіяграфіі, крьініцазнауства, пєрьіядьізацьіі гісторьіі Беларусі, гістарьічнай адукацьіі; працы Б.С.Ілізарава, М.І.Хадакоускага па пытаннях архівазнауства; працы вядучых айчынных ‘і замежных бібліяпрафазнауцау Г.Ф.Гардукалавай, Ю.С.Зубава, Дз.Дз.Іванова, А.'П.Коршунава, В.Е.Лявончыкава, Л.Л.Маянц, І.Дз.'Парфенава, А.В.Сакалова, Н.А.Слядневай, В.А.Факееваі інш. па агульнай і галіновай бібліяграфіі.

Выбар метадау даследавання быу абумоулены яго канчатковай -мзтай і задачамі, якія вьірашаліся у ходзе ^работы. Пры распрацоуцы пытанняу тзрміналогіі ГБ вьівучаліся мавуковыя працы па гісторьіі і гкпарычных навуках, агульнай і галіновай бібліяграфіі, архівазнауству і музеяэнаустеу і вьїкарьістоусаліся метады тэарзтычнага аналізу, сінтззу, руху ад абстрактнага да канкрэтнага. Пры вызначэнж жолькасных характарыстык, дьінамікі і структурных аса&лівасцей ДП па гісторьіі Беларусі, а таксама патрэбнаоцей карьістальнікау гістарьічнай інфармацьіі шырока прьімяниліся статыстычныя і бібліямотрьічньїя . метады, ' метад аішетавання, структурна-тьіпалагічнага і параунальнага аналізу. Тзарэтычнае

абгрунтаванне і стварэнне аптьімальнай, мадзлі СБІГБ эдзяйснялася на аснове параунальнага І сістзмнага метадау, метада апалогіі.

Навуковая навізна і тэарэтычиая зиачиасць прадстауленай работы заключаецца у тым, шта у ей абгрунтавана шматузроуневая функциональная структура ГБ, применены сістзмньї метад да разгляду біблюграфіі па гісторьіі і пстарычных навуках краіньї, які дазвстіу расгїрацаваць аптымальную тзарзтьічную мадэль СБІГБ, адпаведную структуры першаснага ДП і патрэбнасцям карьістальнікау. Упершыню у бібліяграфазнаустве быу праведзены аналіз ДП па гісторьіі і пстарычных навуках Беларусі (1982-1994гг.), вызначаны яго аб"ём, дьінаміка, прааналізавана тэматычная, моуная, геаграфічная, тьіпа-відавая, выдавецкая структура. У прадстауленай працы даследаваны патрзбнасці каристальнікау гістарьічнай інфармациі шляхам анкетавання і аналізу патока цытуемых дакументау. Разгледжаны питанні арганізацьіі бібліяграфіі па • гісторьіі Беларусі на сучасним этапе і накірункі удасканалення навукова-дапаможнага звяна сістзмьі.

Лрактычнае значэнне работы заключаецца у тым, што тэарэтычныя і змпіричньїя веды, лрадстауленыя 9 ёй, могунь выкарыстоувацца у гістарьіяграфічньїх і крыжцаэнаучых даследаваннях, у вучэбным працэсе на факулыэце бібліятзчна-інфармацьійньїх сістзм БУК, пстарычных факультэтах ЄНУ Беларусі пры читанні курса "Дапзможныя гістарьічньїя дьісцьіпліньГ. Вывады і рзкамендацьіі, зробленыя на аснове тэарэтычнага абгрунтавання СБІГБ і аналізу сучаснага стану бібліяграфічнага забеспячэннй гісторьіі Беларусі, могуць стаць асновай практычнай дзейнасці па удасканаленню Ыстзмы уцэлым і асобных 'яе структурных звёна} (перш за усё навукова-дапаможнага).

Зканамічнае значэнне працы абумоулена тым, што вызначаныя накірункі удасканалення СБІҐБ, выказаныя прапановьі каардьінациі намаганняу розных сацыяльных шстытутау, занятых непасрэдна ці ускосна падрыхто?кай бібліяграфічнай лрадукцьіі па гісторьн Беларусі, дазволяць зберагчы працоуныя і фінансавьія рэсурсы бібліяграфічнай практычнай дзейнасці. •

Распрацаваная тэарзтычная мадзль СБІГБ, практичная рзалізацьж асноуных палажзнняу дысертацы1 па Удасканаленню сістзмьі уцэлым і яе навукова-дапаможнага звяна будуць

спрыяць рзалізацьіі дзяржаунай палітьікі па вывучзнню нацыянальнай спадчыны, захаванню пстарычнай памяці грамадства, выхаваиню патрьіятьізму, любові да сваей Радзімьі. Гэта абумоулівае сацыяяьную значнасць правєдзєнай намі працы.

На абарону вьіноснцца наступныя паложзині:

1. Элементная структура ДМ і ДП па гісториі, якая пабудавана з улікам сінхраііічна-дьіяхранічнага характеру гістарьічнай інфармацьгі і уключае у сябе дзве асноуныя трупы: дакументы криніцазнаучага характару (пстарычныя крьініцьі) і дакументы пстарычныя па зместу (пстарычныя дакументы); відавая структура гістарьічньїх дакументау (навуковыя, навукова-папулярныя, вучэбныя, даведачныя, інфармацьійньїя, гісторьжа-мастацкія); наяунасць у ДМ і ДП па гісторьіі специфічних элемента? -давєднікау-хронік (самастойных і несамастойных выданнпу, рукапісньїх, карткавых, машыначытальных; бягучых і рэтраспектыуных; універсальних, галіновьіх, тэматычных, біяграфічньїх, краіназнаучьіх і краязнаучых).

2. Ієрархічная функцыянальная структура ГБ, у якой вылучаюцца унутраны і знешні узроуні. Унутраны прадстаулены функциямі, уласцівьімі БІ наогул (пазнавальная, камунікатьіуная, рэгулятыуная), функцьіямі, характзрньїмі для ГБ як галіновай сютзмы (сігнальная, змястоуна-аналітьічная, аксіалагічная), функцыяй, спецьіфічнай для ГБ (намінатьіуная); знешні - функцьіямі, абумоуленьїмі сферамі абслугоування (навукова-дапаможная, прафесійна-дапаможная, вучэбна-дапаможная, папулярызатар-ская) і рздуплікацьійньїмі (метричная ці падагульняючая, прапедэутычная, крьініцазнаучая, гістарьіяграфічная).

3. Аптымальная тэарэтычная мадэль сістзмьі бібліяграфічнай

інфармацьіі па гісторьіі Беларусі складаецца з дзвюх падсістзм, вызначаных у залежнасці ад спосабу адлюстравання рзчаіснасці аб"ектамі бібліяграфавання (БІ крьініц і гістарьічньїх дакументау), структура якіх уключае наступныя кампаненты: фармальныя

(тьіпалагічньїя) і змястоуныя, колькасныя (безацэначныя) і якасныя (ацэначныя), прасторавыя і часавыя.

4. Вядучым сістзмаутваральньїм элементам СБІГБ, які забяспечвае стабілізацьію і вызначае у пэунай ступені яе цэласнасць, з’’яуляецца звяно агульнап'старычных бібліяграфічньїх паказальнікау (бягучых і рэтраспектыуных). Калі першыя з іх (бягучыя) выступаюць у такой якасці адносна ДП (дьінамічная частка гістарьічньїхведау). то друпя (рэтраспектыуныя) -

адносна ДМ, назапашанага з пачатку узнікнення дакумвитальных камунікацьій (статычная частка пстарычных ведау).

5. Неабходнасць існавання у сістзме Б1 па гісторьіі Беларусі тэматычнага звяна, якое актуалізує асобныя элементы пстарычных ведау (гісторьія Вялікага княства Літо^скага, псторыя народау і асобных сацыяльных груп на Беларусі, псторыя культуры і інш.); персанальнага звяна, якое дае уяуленне аб укладзе асобных псторыкау у айчынную гістарьічнукз навуку; крьініцазнаучага звяна, дзтзрмінуючага крьініцазнаучую базу пстарычнай навукі. .

Апрабацыя работы праводзілася на штогодных навукова-практычных (1993, 1994, 1996 гг.) і навукова-метадычных (1995г.) канферэнцыях прафесарска-выкладчыцкага складу БУК. Па матэрыялах дьісертацьіі апублікаваньї артикулы (4), тззісьі дакладау на канферэнцыях (3), адзін артикул знаходзіцца у друку.

На базе праведзенага даследавання падрыхтаваны курс лекцый Тістарьічная бібліяграфія'', лекцыя "Методыка бібліяграфавання мемуарных крьініц" у курсе "Грамадска-палітьічная бібліяграфія". Тэарэтычны і эмшрычны матэрыял даследавання вькарыстаны у курсе "Краязнаучая бібліяграфія" на факультэце бібліятзчна-інфармацьійньїх сістзм БУК. Асобныя палажзнні дысертацьп бьілі улічаньї пры падрыхтоуцы псторыка-дакументальнай серьіі "Хронікі Памяць".

Структура работы уключае у сябе узодзіньї, агульную характеристику.работы, дзве главы, заключэнне, спіс выкарыстаных крьініц, дадаткі.

Ва уводзінах і агульнай характарыстыцы работы абгрунтоува-ецца актуальнасць і навізна дьісертацьіі, яе аб"ект, прадмет, мэта, задачы, гіпотзза, метады і практычнае значэнне.

Першая глава прысвечана даследаванню спецьіфікі пстарычных ДМ і ДП, распрацоуцы тьіпалагічнай структуры дакументау пстарычнай тзматьнсі. На падставе бібліяметрьічнага аналізу ДП па гісторьіі і пстарычных навуках Беларусі за 1982 - 1994 гг.

вызначаны яго колькасныя параметры і дьінаміка, прааналізавана тэматычная, моуная, геаграфічная структура, вызначана удзельная вага выдавецтвау і перыядычных выдання? у фарміраванні разглядаемага ДП. У гэтай жа главе на падставе аналізу патоку цыгуемых дакументау (ПЦД) за 1992 г.; вьініку уласнага, шэрагу айчынных і замежных анкетных апытанняу даследуецца структура інфармацьійньї* патрэбнасцей карьістальнікау інфармацьіі па гісторьіі Беларусі.

Другая глава дьісертацьіі прысвечана тэарэтыка-метадычным пытанням СБІГБ. Распрацавана функцыянальная структура сістзмьі. Абгрунтавана яе аптымальная тэарэтычная мадэль, вызначаны асноуныя сютэмаутваральныя элементы. Існаванне СБІГБ разгледжана у кантэксце аналізу фактарау, якія упльївалі на яе фарміраванне. У гэтай главе уздымаюцца пьітанні арганізацьіі БІ па гісторьіі Беларусі на сучасным этапе, а таксама даецца характарыстыка асноуных элементау навукова-дапаможнага звяна Ыстэмы (бягучага і рэтраспектыунага).

У заключзннізроблень» вывады па праведзенаму даследаванню.

Спіс выкарыстанай літаратурьі складаецца з 410 крьініц.

У якасці дадаткау прадстаулены вьінікі аналізу ДП па гісторьіі і пстарычных навуках Беларусі за 1982 - 1994 гг. і ПЦД за 1992г.; матэрыялы анкетнага апытання "Бібліяграфічная інфармацьія і гісторьія Беларусі"; спіс бібліяграфічньїх паказальнікау.

АСНО'УНЫ ЗМЕСТ ДЫСЕРТАЦЫ1

Першая глава "Дакументальныя масівьі і патокі па гісторьіі Беларусі і іх карьістальнікі" складаецца з трох параграфау. Першы прысвечаны разгляду асаблівасцей ДМ і ДП па гісторьіі. ДМ і ДП уяуляюць сабой сукупнасць матэрыяльных носьбітау, на якіх зафіксавана сацыяльна значная інфармацьгя, створаная чалавецтвам за пэуны адрззак часу і ствараемая у працзсе яго жыццядзейнасц'|. ДМ і ДП па гісторьіі маюць сінхранічна-дьіяхранічньї характар. Яны уключаюць дакументы як факты, адзінкі гісторика-культурнага працзсу, якія могуць выступаць у якасці крьініц яго вывучэння. Частка гзтай сукупнасці змяшчаб інфармацьію гістарьічную па зместу, г.зн. асэнсаванне і перасзнсаванне гістарьічнага мінулага чалавецтва уцэлым, асобных народау і нацыянальна-дзяржауных утварэнняу, гістарьічньїх эпох, перыядау, падзей, асобных бакоу гістарьічнага працэсу і г.д.. У параграфе аналізуюцца розныя падыходы бібліяграфазнауцау да класіфікацьіі гістарьічньїх дакументау, а таксама абгрунтоуваецца уласны пункт гледжання на іх відавую структуру. Па мэтаваму і чытацкаму прызначэнню дакументы падраздзяляюцца на навуковыя, навукова-папулярныя, вучэбныя, даведачныя, інфармацьійньїя, гісторьїка-мастацкія. Адметным для ДМ і ДП па гісторьіі

э"яу'ляецца наяунасць у іх структуры даведнікау хранікальнага характеру. Яны вьіходзяць асобньїмі выданням!, уключаюцца у іншьія працы у якасці раздзелау, дадаткау да энцыклапедычных даведнікау, навуковых І, радзей, навукова-лапулярных выданняу, існуюць у выглядзе рукапісау, картатэк, баз даных. Узяушы за аснову часавыя межы адлюстравання інфармацьіі, хронікі падраздзяляюцца на бягучыя і рэтраспектыуныя. Па змястоунай прыкмеце вылучаюцца універсальньїя, галіновьія, тэматычныя, біяграфічньш, краіназнаучьія і краязнаучьія хронікі.

Даследаванне ДП па гісторьіі і гістарьічньїх навуках Бвларусі з 1982 па 1994 гг. (другі параграф першай главы) паказала значную абумоуленасць яго інтзнсіунасці і структурных змен сацьіяльна-палітьічнай сітуацьіяй у краіне. Да канца 80-х гг. пераважную колькасць элементау разглядаемага ДП складалі дакументы, прысвечаныя паслякастрьічніцкаму перыяду гісторьіі Беларусі, переважна падзеям Вялікай Айчыннай вайны, у прьіватнасці, парты занскаму і падпольнаму руху. Працэсы дзмакратьізацьіі беларускага грамадства, якія пачалі здзяйсняцца з другой паловы 80-х гг. і узмацніліся у пачатку 90-х гг. з абвяшчзннем незалежнасці Беларусі, накіраванасць дзяржаунай палітьікі на нацыянальна-культурмае адраджэнне і захаванне гістарьічнай спадчыны станоуча паупльївалі на развщцё нацыянальнай гістарьічнай навукі (пашырылася тэматыка даследаванняу, стау магчымым разгляд падзей з пазіцьій альтзрнашунасці), гістарьічнай адукацьіі (гісторьія Беларусі уведзена у якасці самастойнага предмета), актьівізацьію дзейнасці грамадскіх арганізацьій і суполак, палітьічньїх партый у рэчышчы нацыянальна-культурнага адраджэння. Гэта паспрыяла, з аднаго боку, павелічзнню цікавасці да пстарычных крьініц і дакументау, з другога - колькасным і якасным зменам у ДП па гісторьіі і гістарьічньїх навуках Беларусі, удзельная вага якога склала за перыяд з 1982 па 1994 гады прыкладна 4% адносна ДП, створанага на тзрьіторьіі Беларусі і звязанага з ёй па зместу. з 1985 года назіраецца устойлівая тэндэнцыя да яе павелічзння. Прычым, змены закранулі не толькі колькасныя параметры. Для канца 80-х - пачатку 90-х гг. характэрна ускладненне тзматычнай, геаграфічнай і моунай структуры гзтага ДП. Визначилася тэндзнцыя да павелічзння удзельнай ваг» мікрапатоку дакументау (МПД) па дакастрьічніцкаму перыяду гісторьіі нашай краіньї, ускладнення тзматычнай структуры за кошт утварэння новых МПД па раней нераспрацоуваемых тэмах

ці узбуйнення МПД, якія бьілі прадстаулены адзінкавьімі дакументамі (Беларусь у складзе Вялікага княства Літоускага, Рэчы Паспалітай, дзейнасць бєларускай шляхты, калабарацыя на Беларусі, гісторьія розных народау, рзлігійньїх канфесій на тзрьіторьіі Беларусі і інш.). Геаграфічная і моуная структура разглядаемага ДП (ДМ як сукулнасці ДП) характарызуецца значным тэрытарыяльным рассейваннем і полімоуньїм складам. Гэта залежыць не толькі ад геаграфічнага размяшчзння краіньї, а і ад спецьіфікі яе унутрьіпалітьічнага і знешнепалітьічнага жыцця, нацыянальнай і моунай палітьікі, правадзімай дзяржавай, наяунасці ці адсутнасці уласнай дзяржаунасці. Для канца 80-х - пачатку 90-х гг. характэрна ускладненне моунай і геаграфічнай структуры як айчыннай,так і замежнай частак ДП, з"яуленне Ышамоуных выданняу на Беларусі і павелічзнне беларускамоуных выданняу за мяжой. Гэтыя змены адбіваюцца на магчымасцях арганізацьіі ДП, ставяць перад адпаведнай галіновай бібліяграфіяй складаныя задачы. Адной з умо^ іх вырашэння з"яуляецца адпаведнасць злементау СБІГБ патрэбнасцям карьістальнікау. Таму трзці параграф першай главы прысвечаны дыферзнцыяцьп карьістальніка? інфармацьіі па гісторьгі Беларусі і іх інфармацьійньїм патрэбнасцям.

На падставе уласных даследаванняу (аналіз першаснага ДП па ггсторьіі Беларусі, тэматычная структура якога дає уяуленне аб патэнцыяльных запытах карьістальнікау, аналіз ПЦД і мікрапатоку рзцзнзій па гісторьіі Беларусі, анкетнае апытанне "Бібліяграфічная інфармацьія і гісторьія Беларусі", праведзенае сумесна з навукова-бібліяграфічньїм аддзелам Нацыянальнай бібліятзкі (НБ) Беларусі) і шэрагу айчынных і замежных сацьіялагічньїх даследаванняу, у якіх непасрэдна ці ускосна характарызуюцца інфармацьійньїя патрзбнасці розных груп карьістальнікау гістарьічнай гнфармацьіі, мы прьійшлі да наступных вывадау:

1. У атрьманні інфармацьіі па гісторьіі і пстарычных навуках Беларусі зацікавлена шырокае кола карьістальнікау, асноуную частку якога складаюць гісторьїкі-спецьіялістьі (навукоуцьг, выкладчык(, аспірантьі і студэнты гістарьічньїх факультзтау ВНУ краіньї, вьікладчьікі кафедр гісторьіі іншьгх ВНУ, настаунікі гісторьіі).

Выяулеиа, што гнфармацыйныя патрзбнасці большасці гісторьїкау-спеиьіялістау, супрацоунікау архівау, музеяу, бібліятзк незалежна ад тэматычнай накіраванасці іх прафесійнай дзейнасці у той ці іншаіі ступені дашчацца гісторьм Беларусі. Больш за 40%

іх (сярод специялістау - больш паловы) даследаванне, вывучэнне, выкладанне гісториі Беларусі лічаць асноуныМ накірункам сваёй дзейнасці, больш трзці - питанням! гісториі Беларусі цікавяцца пастаянна пры даследаванні іншьіх праблем, каля чвэрц! да питанняу гісториі Беларусі звяртаюцца зпізадьічна, час ад часу пры даследаванні інших накірункау.

2. Большасць каристальнікау (больш 80 % рэспандэнтау апытання "Бібліяграфічная інфармация і гістория Беларусі") зацікауленьї у атриманні інфармациі па дакастричніцкаму. перыяду гісторьіі Беларусі, паслякастричніцкаму перияду - 159-6, археалогіі - 15%,' зтнаграфіг - 19%, дапаможних гістаричньїх дисциплінах (пераважна геральдыцы, нумізматики) - 28%. Сярод галінових накірункау найбольш значны інтарзс виклікае гістория культури, рзлігії. Супастауленне вьінікау аналізу першаснага ДГІ па гісторні Беларусі, адказа^ рэспандэнтау названага апитання і ПЦД (да публікаций па дакастричніцкаму перияду гісториі Беларусі спасилак даецца амаль удвая больш, чым да публікаций па паслякастричніцкаму перияду) дазваляе зрабіць вывад аб тим, што у далєйшим захаваецца тэндэнция да павелічзння цікаунасці каристальнікау да інфармацьіі па дакастричніцкаму перияду гісториі Беларусі.'

3. Гісторикі-специялісти выкаристоуваюць у сваей працы широкі спектр апублікаваньїх і неапублікаваних дакументау, гістаричних крьініц. Часцей за усе каштоуную інфармациго па гісторьіі Беларусі яны. атрьімліваюць з павукових виданняу, часопісних і. газетних артикулау, музейних і архіуньїх фондау, радзей - з аутарэфератау дысертацый, дзпаніраваньїх рукапісау. Прзаритэти таму ці іншаму віду дакументальнай прадукцьіі аддаюцца розным! групамі каристальнікау у залежнасці ад роду іх дзейнасці.

Інфармацьія па гісториі Беларусі, зафіксаваная на электронных носьбітах, ужываецца абмежаваным колам каристальнікау (каля 10%), прычым тэты паказчик значна ніжзйши для настаунікау і студзнтау-гісторьїка?. Гэта можна растлумачиць як недасведчанасцю каристальнікау аб існуючих БД, адсутнасцю наеыкау работы з ЭВМ, так і пзуным недаверам гуманітарьяуда нетрадыцыйных носьбітау інфармациі.

4. Карьістальнікам неабходна інфармацьія па гісториі Беларусі незалежна ад мови яе фіксавання, месца вьітворчасці і захавзння. Гэта абумоулена, па-першае, асаблівасцямі моунай і геаграфічнай структуры першаснага ДП, па-другое, знаходжаннем дакументау

па гісторьіі Айчыны у розных замежных архівах (структура ПЦД). Большасць карьістальнікау адцаюць перавагу перакладным гістарьічньїм дакументам (акрамя навукоуцау, для якіх інфармацьія аб аригінальнай і перакладной літаратурьі уяуляе амаль аднолькавую каштоунасць).

5. Гісторикі-слецьіялістьі сутыкаюцца з цяжкасцямі пошуку інфармацьіі па гісториі Беларусі. Гэта звязана з малой колькасцю публікацьій па тэме (характерна больш чым для паловы усіх груп спецьіялістау); цяжкасцямі атрымання неабходнай інфармацьіі з фондам айчынных і замежных архівау і музеяу (для паловы навукоуцау, для астатніх груп каристальнікау гэта цевельмі істотна); нізкім узроунем аутаматьізацмі пошуку і недахопамі абслугоування у бібліятзках і архівах (для навукоуцау, выкладчыкау і для студэнтау гістарьічньїх факультэтау ВНУ); цяжкасцямі выбару з вялікай колькасці публікацьій найбольш значних (для студэнтау і настаунікау).

6. Зварот карьістальнікау гістаричнай інфармацьіі да крьініц БІ абумоулены перш за усё неабходнасцю выяулення усёй літератури і апошніх публікацьій па тэме, якая на дадзены момант іх цікавіць, жаданнем мець уяуленне аб агульным фоне публікаций па гісторьіі Беларусі (ДМ і ДП). Значна меншую, патрзбу адчуваюць яньї у пошуку публікаций пзунага а^тара, аутарскага калектыву.

7. Переважная большасць каристальнікау пры пошуку БІ аддае перавагу каталогам і картатэкам. Да асобна выдадзеных бібліяграфічньїх паказальнікау часцей за усё звяртаюцца навукоуцьі і вьікладчьікі ВНУ, прычым пераважна да бягучай БІ. їм неабходна мець уяуленне не толькі аб усёй дакументальнай прадукциі па даследуемаму тэматычнаму накірунку, але і добра арыентавацца у адпаведным бягучым МДП і у ДП па гісторьіі Беларусі наогул. Рэтраспектыуную БІ навукоуцы атрьімліваюць найбольш часта (пасля каталогау і картатэк, у тым ліку уласных) з прикніжньїх і прыартыкульных бібліяграфічньїх спісау; гісторьїкі-вьікладчикі ВНУ - з прыартыкульных спісау літератури, рэтраспектыуных бібліяграфічньїх дапаможнікау і уласных картатэк; настаунікі найбольш карьіснимі крьініцамі бібліяграфічнай інфармацьіі пасля каталогау і картатэк бібліятзк, архівау лічаць БІ на старонках перыядычнага друку і інфармацьійньїя матзрыялы, падрыхтаваныя бібліятзкамі і органамі навуковай інфармацьіі; студзнтьі-гісторьікі аддаюць перавагу прьїкніжньїм і прыартыкульным бібліяграфічньїм спісам, інфармацьіі аб новых

паступленнях у фонд пзунай бібліятзкі. Найменшим попитам карьістаецца рзфератьіуная і аглядная інфармацмя (абмежаванае кола навукоуцау і вьікладчьїкау ВНУ).

8. З канца 80-х гг. назіраецца павелічзнне цікаунасці да інфармацьіі па гісторьіі Беларусі усіх груп карьістальнікау. Аб гзтьім сведчаць вьінікі аналізу ДП, шзрагу апьітанняу, праведзеньїх НБ Беларусі, Беларускім Саюзам моладзі і інш.

У гзтьіх варунках узрастае роля і, адпаведна, патрабаванні да гістарьічньїй бібліяграфіі як сродка адлюстравачня і арганізацьіі ДП, давядзення інфармацні да карьістальніка^ адпаведна зместу іх патрзбнасцей. Разгляду аптьімальнай мадзлі СБІГБ і сучаснага стану яе навукова-дапаможнага звяна присвечана другая глава дьісертацьіі "Тзарзтьїка-метадьічньїя праблемьі сістзмьі бібліяграфічнай інфармацьіі па гісторьіі Беларусі".

СБІГБ уваходзіць у якасці субсістзмьі у беларускую бібліяграфію, нацьіянальную гістарьічную навуку і уяуляе сабой сукупнасць бібліяграфічньїх дапаможнікау, якія адлюстроуваюць адпаведньїя ДМ, ДП і спрняюць задавальнвнню і фарміраванню інфармацьійньїх патрзбнасцей карьістальнікау па гісторьіі Беларусі. Яна має канкрзтна-гістарьічньї характар. Рзальна існуючая сістзма значна адрозніваецца ад яе ідзальнай мадзлі, распрацоуку якой можна разгяядаць у якасці умовм яе удасканалення.' Узаемадзеянне СБІГБ з іншьімі сістзмамі абумоупівае яе функцьіянальнае прьізначзнне,. змястоуную, фармальную, якасную,. колькаснуга, прасторавую, часавую структуру. .

Функцмяніраванне СБІГБ цесна звязана з дзвумя сістзмамі - ДП па гісторьіі Беларусі і патрзбнасцямі карьістальиікау гзтай інфармацьіі. Функцьтнальная мадзль сістзмьі уключае ^нутраньї і знешні узроуні. Унутраньї узровень прадстауленьї функцьіямі, уласцівьімі БІ наогул (пазнавальная, камунікатьіуная, рзгулятьіуная), функцьіямі, характзрньїмі для ГБ як галіновай сістзмьі (сігнальная, змястоуна-аналітьічная, аксіалагічная), функцьіяй, спецьіфічнай для ГБ (намінатьіуная). Знешні узровень функцьм ГБ мзтазгодна разглядаць, па-першае, у залежнасці ад абслугоуваемьіх сфер дзейнасці і адпаведна вьізначьіць чатьірьі асноуньїя функцьіі: навукова-дапаможнуга, вучзбна-

дапаможную, прафесійна-дапаможную, папулярьізатар-скую, па-другое, ад спецьіфікі прадметнай галіньї (рздуллікацьжньїя функцьіі: навукова-метрьічная (падагульняючап), прапедзутьічмая, крьініцазнаучая і гістарьіяграфічная).

Асноуныя структурный камланенты сістзмьі абумоулены інфраструктурньїм характерам пстарычнай навукі і специфікам яе развіцця, адметнасцю гістарьічнага мінулага Беларусі,

выключнасцю ГБ як галіновай сістзмьі. Таму аптымальная мадзль СБІГБ уключае звёны, якія адлюстроуваюць прадметна-

змястоуную структуру пстарычнай навукі, складаецца з

айчьшнай і замежнай частак і падзяляецца на дзве падсістзмьі: БІ пстарычных дакументау і Бі пстарычных крьініц.

Змястоуная структура падсістзмьі БІ пстарычных дакументау уключае: дапаможнікі, прысвечаныя гісторьіі Беларусі уцэлым (агульнагістарьічньїя); пэунаму пстарычнаму перыяду гісторьіі Беларусі; тэматычныя; персанальныя; па слецыяльных пстарычных навуках; дапаможных пстарычных дысцыплшах; галіновьіх раздзелах пстарычнай навукі; пстарычных раздзелах галін навукі, тзхнікі, культуры Беларусі.

У аснову структурызацьіі падсістзмьі дапаможнікау пстарычных крьжіц мзтазгодна пакласці толькі фармальныя прыкметы аб"ектау бібліяграфавання (унутраную і знешнюю форму аб"ектау бібліяграфавання, характер інфармацьіі, форму запісу і інш.). Иаючы на увазе магчымасць спалучэння у бібліяграфічнай прадукцьіі БІ аб пстарычных дакументах і пстарычных крьшіцах, сукупнасць дапаможнікау па гісторьіі Беларусі падзяляецца на: дапаможнікі, якія улічваюць некалькі разнавіднасцей пстарычных дакументау і крьініц; адну разнавіднасць пстарычных дакументау ці крьініц. На другім узроуні можна вьідзеліць дзве трупы: дапаможнікі, якія улічваюць гістарьічньїя крьініцьг, дакументы гістарьічньїя па зместу. Першую групу гзтага узроуню можна падраздзяліць у сваю чаргу На дзве ладгрупы: дапаможнікі, якія улічваюць гістарьічньїя крьініцьі двух і больш відау; крьжіцьі адной разнавіднасці. Дыферэнцыяцыя другой ладгрупы можа адбывацца у залежнасці ад ■ матзрыяльнай канструкцьіі, характера інфармацьіі, формы прадстаулення аб"ектау бібліяграфавання.

Колькасныя характарьістьікі уласцівьі агульнагістаричнай бягучай і рэтраспектыунай бібліяграфіі, якая мадэлюе ДМ і ДП і поунасцю падагульняе дьінамічную і статычную часткі пстарычных ведау Колькасныя адносіньї маюць месца і у бібліяграфіі пстарычных крьініц, сродкамі якой магчыма здзяйсненне уліку крьініц як адзінак гісторьїка-культурнага працзсу згодна іх формы, месца знаходження, матзрыяльнай канструкцьіі, характара інфармацьіі, якую яны утрьімліваюць. Якасная

масіву. Таму мэтазгодна стварэнне криніц другаснай інфармацьіі, якія б дапоунілі існуючи паказальнік дакументау, зберагаемих за межамі Беларусі, і пашырыл! б геаграфічния межи ахопу.

Спіс публікаций па гзме дьісергацьіі

1. Летапіс нашай бацькаушчыны // Полымя. - 1994. - КЗ. - С. 245-251.

2. Хроніка як даведачнае выданне: напрамкі развіцця // Питанні бібліяграфазна$ства і бібліятзказнауства. - 1995. - Вып. 15. - С. 52-56.

3. Да питання аб представленні інфармациі у навукова-папулярных даведачных виданнях // Питанні бібліяграфазнауства і бібліятзказнауства. - 1995. - Вып. 16. - С. 52-

4. КарьістальнікІ інфармациі па гісториі Беларусі і іх інфармацнйння патрзбнасці / Бел. ун-т культури. - Мн., 1997. - 55 с. - Доп. у "Беліфармпрагноз"

5. Асабліоасці гісторьїка-дакументальних хронік "Памяць" як носьбітау гістаричнай спадчымы Беларусі // Зборнік тззісау дакладау на навукова-метадычнай канферзнциі прафесарока-выкладчыцкага складу / МІК. -1\Йнм 1993. - 4.1. - С. -90-92.

6. Першасны дакументальны паток па гісториі Беларусі

(1982-1992) // Праблемы удасканалення гуманітарнай і прафесійнай адукациі: Тэз. дакл. на навук.-метад. канф. (2-3 лют. 1995 г.) - С. 86-87. . .

7. Спажиуци гістаричнай інфармациі і іх інфармацийния патрзбнасці // Актуальный праблемы і навуковыя пошукі 9 галіне культури і мастацтва: Тзз. дакл. на навук.-творчай канф. (19-20 крас. 1994 г.) /БУК. - Мн„ 1994. - С. 75-76.

8. Асаблівасці тэматычнай структуры дакументальнага патока па гісториі Беларусі (0,4 др. арк. - знаходзіцца у друку).

56.

18

РЭЗЮМЭ

Кузьмініч Таццяна Васільеуна

Сістзма бібліяграфічнай інфармациі па гісторьіі Беларусі: Тзарэтыка-метадычныя праблемы.

Ключавыя словьі: бібліяграфічная інфармацьія, гістарьічная бібліяграфія, сістзма, гісторьія Беларусі, дакумент, крьініца, дакументальныя маавы, дакументальныя патокі, каристальнікі.

Аб"ект даследавання: сістзма бібліяграфічнай інфармациі па гісториі Беларусі (СБІГБ).

Асно^ная мата даследавання: распрацоука і абгрунтаванне аптымальнай мадзлі СБІГБ, выяулеине асноуных заканамернасцей яе развіцця і накірункау удасканалення.

Навуковая навізна і тэарэтычная значнасць: у даследаванні абгрунтавана шматузроуневая функцыянальная структура гістаричнай бібпіяграфіі, применены сістзмньї метад да разгляду бібліяграфіі па гісториі і гістарьічньїх наруках краіньї, які дазволіу распрацаваць аптымальную тэарэтычную мадэль СБІГБ, адпавядаючую структуры і специфіцьі першаснага дакументальнага патока (ДП) і патрзбнасцям карьістальнікау; упершыню 9 беларускім бібліяграфазнаустве быу праведзены аналіз ДП па гісториі і гістаричньїх навуках Беларусі (19821994гг.}, еызначани яго аб”ем, динаміка, прааналізааана тзматичмая, Моуная, геаграфічная, типа-відавая, выдавецкая структура; даследаваны патрзбнасці карьістальнікау гістаричнай інфармациі шляхдм анкетавання і аналізу патока цьлувмьіх дакументау; разгледжаны питанні арганізацьн бібліяграфіі па гісторьіі Беларусі на сучасним этапе і накірункі удасканалення навукова-дапаможнага звяна сістзми.

Вьінікі праци будуць садзейнічаць паляпшзнню бібліяграфічнай дзейнасці па удасканаленню СБІГБ. Атрыманыя тэарэтычния і эмЖрычныя веды склалі аснову спецкурса Тістаручная бібліяграфія", чытаемага на ФБІС, могуць выкарыстоувацца у вучэбным працзсе на гістарьічних факультетах ВНУ Беларусі прь» читанні курса "Дапаможныя гістаричньїя дисципліни", у гістарияграфічньїх і крьініцазнаучьіх даследаваннях.

19

РЕЗЮМЕ

Кузьминич Татьяна Васильевна

Система библиографической информации по истории Беларуси: Теоретико-методическиа проблемы

Ключевые слова: библиографическая информация,

историческая библиография, система, история Беларуси, документ, источник, документальные массивы, документальные потоки, пользователи.

Объект исследования: система библиографической информации по истории Беларуси (СБИИБ). .

Основная цель исследования: разработка и обоснование оптимальной модели СБИИБ, выявление основных закономерностей , её развития и направлений

усовершенствования.

Научная новизна и теоретическая значимость: в исследовании обоснована многоуровневая функциональная структура исторической библиографии; применён системный метод рассмотрения библиографии по истории и историческим наукам страны, который позволил разработать оптимальную теоретическую модель СБИИБ, соответствующую структуре и специфике первичного документального потока ЩП) и потребностям пользователей; впервые в белорусском библиографоведении был проведён анализ ДП по истории и историческим наукам Беларуси за 1982-1994 гг., определён его объём, динамика, проанализирована тематическая, языковая, географическая, типо-видовая, издательская структура; исследованы потребности пользователей исторической информации путём анкетирования и анализа потока цитируемых документов; рассмотрены вопросы организации библиографии по истории Беларуси на современном этапе и пути совершенствования научно-вспомогательного звена системы.

Результаты работы будут содействовать улучшению библиографической деятельности по усовершенствованию СБИИБ. Полученные теоретические и эмпирические знания легли в основу спецкурса "Историческая библиография", читаемого на ФБИС, могут использоваться в учебном процессе на исторических факультетах ВУЗов Беларуси при чтении курса "Вспомогательные исторические дисциплины”, в историографических и источниковедческих исследованиях

20

Resume

T.V.Kuzminich

The system of bibliographical information on the history of Belarus: Theoretical and methodical problems. .

Key words: bibliographical information, historical bibliography,

the history of Belarus, a document, a source, document files, document flows, users.

The object of research: The system of bibliographical information on the history of Belarus (SBIHB).

The main aim of research: elaboration and substantiation of an optimal SBIHB model, discovery of the main regularities of its development and ways for its improvement.

Scientific novelty and theoretical value: multilevel functional

structure of historical bibliography has been substantiated’; a system method of examination of bibliography on history and historical sciences of the country has been applied. This method has permitted to work out an optimal theoretical model of SBIHB corresponding to the structure and specific character of the primary document flow (DF) and users' reguiremerits; DF analysis on history and historical sciences of Belarus in 1982-1904 has been carried out for the first time in Belarusian library science, the DF size and its dynamics have been determined; thematic, linguistic, geographical, publishing structures have been analysed; the users' requirements in historical information have been studied with the help of questionnaires and analysis of quoted documents; problems of bibliography organization on the history of Belarus at the present stage and the ways of improvement of scientific subsidiary fink of the system have been examined.

The results of the work will help to improve the bibliographical activity in SBIHB. Obtained theoretical and empirical knowledge has become the basis for a special course "Historical bibliography" read at the faculty of library information systems, and the results can be Used in the educational process at faculties of history at higher educational establishments of Belarus while reading the course "Auxiliary historical subjects", in historiographical and source studies.