автореферат диссертации по технологии материалов и изделия текстильной и легкой промышленности, 05.19.02, диссертация на тему:Совершенствование технологии бокового уплотнения хлопка-сырца в бунты с целью сохранения его природных свойств

кандидата технических наук
Таджиев, Улугбек Сатимович
город
Ташкент
год
2000
специальность ВАК РФ
05.19.02
Автореферат по технологии материалов и изделия текстильной и легкой промышленности на тему «Совершенствование технологии бокового уплотнения хлопка-сырца в бунты с целью сохранения его природных свойств»

Автореферат диссертации по теме "Совершенствование технологии бокового уплотнения хлопка-сырца в бунты с целью сохранения его природных свойств"

Й. ОХУНБОБОЕВ НОМИДАГИ ТОШКЕНТ ТУК.ИМАЧИЛИК ВА ЕНГИЛ САНОАТ ИНСТИТУТИ

од

* 9 К^улёзма хукук^ла

' УДК. 677.21.05 (051).

ТАДЖИЕВ УЛУГБЕК САТИМОВИЧ

ЁН ТОМОНЛАМА ЗИЧЛОВЧИ РАРАМЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ПАХТАНИНГ ТАБИИЙ ХУСУСИЯТЛАРИНИ САКЛАШ МАК£АДИДА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Мутахассислик 05.19.02 - Тук;имачилик хом ашёсини

дастлабки ишлаш.

Техника фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун диссертация иши

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент - 2000

Диссертация иши Й. Охунбооосн номидаги Тошкснт тукимачилик на енгил саноат института "'Пахтани дастлабки ишлаш" кафсдрасида

бажарилган.

Илмий ра\бар: Техника фанлари доктори.

М.Т.Ходжиев

Расмий оппонентлар: Техника фанлари доктори.

профессор Джураев А.Д.

Техника фанлари номзоди, катга илмий ,\одим Ишмуратов О.

Етакчи муаесаса: «СКБ по хлопкоочистке»

акиионерлик жамияти.

Диссертация ^имояси " 11 " сситябр 2000 й, соат __14^да Й. Охунбобоев номидаги Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти кошидаги К. 067.01.01. ихтисослашган кенгашда булади.Манзил: 700100, Тошкснт ш., Шохжа^он кучаси 5.

Диссертация иши билан Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институтининг кугубхонасида танишиш мумкин.

Автореферат тар катил ди « » О С: V_ 2000 й.

Ихтисослашган кенгаш илмий котиби, техника фанлари доктори, проф.

А.З.Маматов

АННОТАЦИЯ

Диссертация иши пахта тайёрлов масканларидаги пахтани кдбул кдяиб олиш, гарамлаш ва сакдаш жараёнларини унинг табиий хусусиятларига кай даражада таъсир этишини аникдашга, ён томонлама зичлаш усули асосида барпо этилаётган пахта гарамининг мустаэусамлигини таъминловчи ^амда унга тоннел очишда илмий асосланган технологияларни яратишга багишланган.

утказилган назарий излаюшшар, олинган лаборатория ва амалий тадкикрт натижаларининг тазушли ва шунингдек, ишлаб чшдаришда утказилган тадкдк;от натижалари туфайли ён томонлама зичлаш усули асосида барпо эталган пахта гарамининг муста^камлигини таъминловчи камда унга тоннел очиш технологияларини яратишга муваффац б^линди. Бунинг асосида янги яратилган пахтани зичловчи шита ^амда тоннел очиш ускунаси ён томонлама зичловчи гарамлаш мосламасига урнатилиб, уларнинг асосий технологик ва конструктив курсаткичларининг рационал кийматлари аникданди. Пахта гарамининг муста^камлигини таъминловчи ва унга тоннел очувчи ускуналар билан таъминланган гарамлаш мосламаси Узбекистан Республикаси пахта тозалаш саноати корхоналарига тадбик, этилди.

МУАЛЛИФ К[УЙИДАГИЛАРНИ ХИМОЯ ЭТДЦИ:

- пахта тайёрлов масканларидаги мавжуд технологик жараёнларни унинг табиий хусусиятларига таъсирини урганшццан олинган натижаларни;

- пахта гарамининг кондицион ошрлигини аникдаш услубини;

- зичлаш жараёнида к^п секцияли узгарувчан бикрлиюш ён . томонлама зичлаш шштаси билан пахтага таъсир этилгандаги назарий изланишлардан олинган натижаларни;

- ён томонлама минимодуляи зичлаш асосида гарамлаш мосламасига жорий этилган янги тоннел очиш ускунасини;

- пахта гарамининг муста^камлигини таъминловчи янги зичлаш плитаси конструкциястш;

- янги гарамлаш мосламасининг технологик курсаткичларининг рационал к?1йматларини анихдашда утказилган тажрибалар асосида олинган натижаларни.

ИШНИНГ УМУМИЙ ТАСНИФЛАРИ

Мавзунинг долзарблиги. Бугунги кунда республикамизда салкам 137 та пахтани кдйта ишлаш корхонаси, салкам 580га як;ин пахта

з

тайёрлов масканлари мавжуд. Ишлаб чи^ариладиган пахта толасининг салкам 75 фоизини экспорт кдлиниб, ундан олинган даромад 1.0 миллиард АКД1 долларидан купрок, микдорни ташкил этади. Бугунги кунда ма^сулот сифатини жа>;он андозаларига мое келадиган ва ундан юкори мсъёрда ишлаб -чщариш долзарб муаммо хисобланиб, бунга эришиш учун погонали равишда тез узгарувчан мукаммал технологияларни кенг жорий кдлиш, ишгхаб — чицаришнинг ички имкониятларидан кенг фойдаланиш ,\амда хом ашёни габиий хусусиятларини сакдаб к,олишга эришиш йулларини ашпугаб топиш керакдир. Бу борада пахта тозалаш саноати корхоналарвда бир талай ишлар олиб борилмокда.

Маълумки, х;озирхи кунда пахта тозалаш саноати корхоналари иш фаолиятмни та^лил этилганда, хбм ашени. кабул кдлиб, гарамлаб на сакдаш даарида унинг табиий хусусиятларига салбий таъсирни ошиши натижаеида ишлаб чик,арилаётган ма^сулотнинг сифатини 20 фоизга якини пасайиб кегмокда. Щу сабабли, ушбу жараёнларни пахта хом ашёсига к,ай даражада таъсир этиш щпатини аникдаш ва унга таъсир этувчи асосий омилларни аникдаш долзарб муаммолардан биридир. Ушбу йуналишда талайгина ишлар амалга оширилган булиб, айник.са бу борада эришган ютукдардан пахта гарамини барпо этишда ён томонлама минимодулли зичлаш усулига асосланган тарам босиш технологиясини айтиш мумкин. Ушбу технология асосида замонавий пахта тайёрлаш масканининг умумий тсхнологак жараёнлари схемаси яратилди.

Ён томонлама минимодулли зичлаш усули асосида пахта гарамлаш технологиясида асосий ^ал этилмаган муаммолардан бири -тарам таркибида шамоллатиш тоннелини очиш масаласи булса,иккинчи томондан пахта гарамининг муста^камлигини оширишдир.

Агарда юкрридаги муаммоларнинг рационал ечиминн аникданса, яратилган технологиянинг мукаммаллик даражаси ошади.

Шунинг учун, ушбу диссертациянинг асосий йуналиши пахтани к,абул килиб олиш, гарамлаш ва саьуташ жараёнларини унинг табиий хусусиятига таъсирини аник,пашдан, ён томонлама зичлаш усули асосида барпо этилаётган пахта гарамининг муста^камлигинк таъминловчи хамда унга тоннел очишда илмий асосланган технологияларни яратищдан иборагдир.

Ишнинг максади. Ишнинг асосий макради - пахта тайёрлог масканларвдаги мавжуд технологик жараёнларни унинг табиш хусусиятларига к.ай даражада таъсир этишини аникдашдан, ён томонлама зичлаш усули асосида барпо этилаётган пахта гараминиш

муста\камлигипи гаъминловчи \амда унга тоннел очиш технологияларини яратишдан иборат.

ИЛМИЙ ИЗЛАНИШДА К^ЛЛАНИЛГАН УСЛУБЛАР.

Пахта толаси ва чишшинг табиий хусусиятларини урганишда энг замонавий улчои асбобларидан ^амда услублардан фойдаланилди. Диссертация натижаларини олишда, олий математика, амалий механика, хамда тажрибаларни режалаштириш услублари кулланилди. Хисоблаш ишлари ЭХМда бажарилди.

Назарий ва амалий натижалар илмий лаборатория ва. пахта тозалаш корхоналарида олинган булиб, изланишдаги хатолик 5,0 фоиздан зиёд эмас.

МАЗКУР ИШДАГИ ИЛМИЙ ЯНГИЛИКЛАР.

Диссертация шпини бажариш натижасида куйидаги янгиликлар олинди:

- ён томонлама минимодулли зичлаш жараёни асосида барпо этилган пахта гарамига тоннел очиш технологиясини жорий этилди;

- пахта гарамида очилган тоннел атрофи катламларида зичликнинг тарк;алиш ,\олати назарий асосланиб, амалда исботланди;

- тарамнинг муста^камлигини таъминлолчи унинг ён деворини говори зичликда зичлаш усули таклиф этилди ва амалда синалиб, асосий технологик курсаткичлари аншлаг щи;

- пахта гараминииг кондицион ошрлигини аникдаш услуби яратилди;

- ён томонлама зичловчи пахта гарамлаш мосламасининг зичлаш плитасини \амда тоннел очиш кряипини назария асосида технологик курсаткичлари аникданди на амалда исботланди.

МАЗКУР ИЛМИЙ ИШНИНГ АМАЛИЙ А^АМИЯТИ.

Утказилган шший-тадщкрт изланишлари натижасида пахта гарамининг мустаэдсамлигини ту л а таъминловчи секцияли зичлаш плитаси хамда гарамда тоннел очиш мосламасининг конструкциялари яратилди. Ушбу яратилган конструкцияларнинг технологик параметрлари аншуганди дамда улар Турткул пахта тозалаш заводида синаб курилиб, ишлаб чик,аришга тадбик, этилди.

Ушбу янгиликларни Турткул пахта тозалаш заводита тадбик, ^илиниши натижасида 5500,0 минг сум ик,тисодий самара олинди.

Муаллиф томонидан таклиф этилган мазкур конструкциядаги ускуналар янгилик булиб, уларга Узбекистан Республйкаси Фан ва

техника давлат комитета Патент идораси томонидан гуво^номалар берилган.

ДИССЕРТАЦИЯ ИШИНИНГ МУХОКАМА ^ИЛИНГАНЛИГИ.

Диссертация ишининт асосий к.исмлари буйича куйидаги анжуман ва илмий семинарларда маъруза кдлинган:

- ТТЕСИ нинг илмий конференцияларида, Тошкснт, 1994-2000Й.

- "Пахтани даетлабки ишлаш" кафедрасининг кенгайтиршгаи йигшишида. ТТЕСИ, Тошкент, 2000 й.

- "СКБ по хлопкоочистке" АЖ ининг илмий техник кенгашида, Тошкент, 2000 й.

- "Пахтасаноаталм" Республика илмий марказининг ил ми г семинари секцияеида, Тошкент, 2000 й.

- ТТЕСИнинг илмий семинарида, Тошкент,2000 й.

НАШР ЭТИЛГАНЛИК ДАРАЖАСИ.

Диссертация иши натижалари буйича 15 та илмий иш нацц этилган булиб, бундан: 5 та мак;ола, 4 та Давлат патента олинган.

ИШНИНГ ХДЖМН ВА СТРУКТУРАСИ.

Диссертация иши асоеан кириш, VI боб, умумий хулосалар адабиётлар руйхати 102 иловадан иборат булиб, 171 та машина сзуш бетидан, жумладан 54 та раем ва 21 жадвалдан иборатдир.

ИШНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ.

Кириш кисмида диссертация иши мавзусининг долзарблигг асослаб берилган булиб, унда ишнинг асосий йуналиши, макрад ы вазифалари курсатиб угилган.

Биринчи бобда замонавий пахта кабул кдгсиш, гарамлаш ва сак, лаш технологиялари тулик; глхдил к;илиб чикдвди.

Пахтани гарамлашда кулланшгадиган ма\аллий ва хорижш мамлакатлардаги мавжуд машина ва механизмларнинг асосий турлар] чукур таггтил кдлиниб, уларнинг камчиликлари курсатиб утилди Тахдил шуни курсатдики, пахтани гарамлаш жараёнида ён томонлам; зичловчи технологияни яратилганлигига к;арамай, ушбу технологияд: дам гарамнинг муста^камлигшш таъминлаш ^амда унга тоннел очии муаммолари кали еталмаган.

Бундан ташк,ари, ён томонлама минимодулли зичлаш усул! асосида гарамлаш жараёнининг пахтанинг табиий хусусиятларит;

г.

таъсири урганиб чикдлгап булса \ам yira \озирги жахон андозалари асосида ма^сулот сифатига таъсири аник, курсатиб берилмаган. Юкррида айтиб утилит барча камчиликларни инобатга олган ^олда, ушбу диссертация ишининг асосий мак;сади на илмий текширишнинг муаммолари куйидагилардан иборат:

- пахта тайёрлаш на сакдаш жараёнидаги мавжуд технологик опсрацияларнинг пахтани табиий хусусиятларига таъсирини аникдаш;

- ён томонлама минимодулли зичлаш жараёни асосида барпо этилган пахта гарамига тоннел очиш технологиясини жорий этиш;

- пахта FapaMH к^атламларида зичликнинг тарк,алиш хрлатини назарий таэушл к,илиш;

- тарамнинг мустахкамлигини таъминловчи зичлаш жараёнини назарий тах^ил кдлиш ва ушбу услубни ишлаб чик,аришга жорий этиш \амда унинг технологик курсаткичларини аникуташ;

- пахта гарамининг кондицион огарлигини аникдащ услубини яратиш;

- гарамга тоннел очиш технологиясини ва унинг муста^камлигини таъминловчи зичлаш услубини ишлаб тик.аришга жорий этишдан олинадиган техник-икртсодий самарадорликни аник,паш.

Иккинчи бобда пахтани ташиш ва кутариш воситаларини унинг табиий хусусиятларига таъсирини урганилган булиб, унда пахта тайёрлов масканларида мавжуд технологик жараёнларни пахтанинг табиий хусусиятларини характерловчи чигитнинг механик шикастланиши даражасига, калта тола микдорига, толанинг штапел вазний узунлигига хамда тола таркибидаги нук,сонлар ва ифлосликлар йигиндисига таъсирини урганиб чик;илди.

Пахта тайсрлов масканларидаги мапжуд технологик жараёнларни асосан боск^ичларга ажратилиб топилган, яъни:

1-боск.ич: ташиш воситаси 2 ПТС-4-793 ни пахтага таъсир этиши;

П-боскич: ленгали таъминлашч ПЛА ёки ХПП ни пахтага таъсир этиши;

111-боск.ич: к,ияли транспортер TJIX-18 ёки КЛП-650 ни пахтага таъсир этиши;

ГУ-боск,ич: FapaM босишни пахтага таъсир этиши;

V-6ocx,ii4: гарамга тоннел к;азшлни пахтага таъсир этиши;

VI-боск,ич: гарамнинг бузишни пахтага таъсир этиши.

а)

А

Г

г1 Г

__ у'

I II III IV V VI БОС К.ИЧЛАР

15.0 14.0 13.0 12.0 11.0 10.0 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0 0

I II III IV V VI БОСКИЧЛАР

б)

12 10 8 64 2 0:

5ЕЗ--

__

I I ! ! I 1

Б 00 К.ИЧЛЯР

2)

33.4 33.0

32.0

31.0

1.1«, ММ V ■ 1

— к \— \\ л\

—^

О I II III IV V VI Б ООК.ИЧЛЛР

1-расм. Боскрчлар буйича пахтанинг табиий хусусиятларини узгариши.

1 - Нам-77, 1-нав машина терими, намлиги W=10,8 %, ифлослиги 3=2,2%.

2 - Нам-77, Ш-нав машина терими, намлиги ^¥=12,8%, ифлослиги 3=4,8%.

3 - Нам-77, У-нав машина терими, намлиги \У=16,8%, ифлослиги 3=10,3%.

а - чигишинг механик шикастланишининг узгариши; б - тола таркибидага нуксонлар ва ифлосликларнинг узгариши; в - калта тола микдорини узгариши; г - толанинг штапел вазний узунлигани узгариши.

в

Ушбу барча боск,ичларни пахтанинг табиий хусусиятларига таъсирини урганиб чикдпди.

Пахтанинг табиий хусусиятларидан куйидаги курсаткичлар буйича таъсир даражаси аншдгаиди:

1. Чигитни механик шикастланиши, %.

2. Калта тола микдори, %.

3. Толанинг штапел вазний узунлиги, мм.

4. Тола таркибидаги ифлосликлар ва нукронлар йишндиси, %.

Бунда асосан Нам-77 туридаги пахта навидан фойдаланилди.

Нам-77 пахтасининг куйидаги саноат нааларидан тажриба утказишда «фойдаланилди:

1. Нам-77, 1-нав машина терими, намлиги \У=10,8%, ифлослиги 3=2,2%.

2. Нам-77, Ш-нав машина терими, намлиги \¥=12,8%, ифлослиги 3=4,8%.

3. Нам-77, У-нав машина терими, намлиги \У=16,8%, ифлослиги 3=10,3%.

Тажрибалар Бектемир пахта тозалаш заводининг тайёрлов масканида утказилди. Х,ар тажрибадан олинган натижаларнинг ишончлилик даражасини ошириш мак;садида, уни хар бирини 3 маротабадан к,айта утказилди ва ургача к^ийматлари к;абул килинди.

Хар бир боск.и'щан сунг намуналар олиниб, заводнинг технологик лабораториясида маълум услуб асосида пахтанинг табиий хусусиятлари аникданди. Утказилган барча тажрибалардан олинган натижалар асосида графиклар курилди ва ушбу графиклар 1-расмда келтирилган.

Олинган графикларни та^лил этилганда, шу нарса аён булдики, айникса, пахтанинг танлаб олинган барча табиий хусусиятларига V ва УЬбоск.ичларнинг таъсири ни\оят даражада сезиларли экан.

V боскич-гарамга тоннел кдзшн жараёни булиб, чигитнинг механик шикастланиш даражаси барча навдаги пахталар учун салкам 1,0% га ошмовда. Бунинг натижасида, тола таркибидаги нукронлар ва ифлосликлар даражаси хам 0,5+0,8 % гача ошмовда.

Айникса, 1в - расмда келтирилган графикдан як^ол куриниб турибдики, тола таркибидаги калта тола микдорини ошиши I, V Хамда VI боскдчларда руй берар экан.

Пахтани ташувчи тележкага уни юклашда толанинг узилиши руй бериб, бу х,олда калта тола микдори 0,2% дан 0,6% гача ошар экан. Тоннелнинг очиш жараёнида эса бу микдор 1,2% дан 2,5% гача, гарамни бузиш жараёнида эса 0,8% дан 1,4% гача ошар экан. Толанинг штапел вазний узунлигига х,ам айник,са, V хамда VI-

боск;ичлар сезиларли даражада салбий таъсир этиши 1 г - расмдаги графикдан куриниб турибди.

Айник,са, тоннел очиш жара сии толанинг штапел вазний узунлигани 0,4 мм дан 1,0 мм гача к;искартиришга олиб келар экан. Бу эса толанинг типига таъсир этади. Хуллас, олинган натижаларни тащили шуни курсатадики, гарамга тоннслни очиш жарасни пахтанинг табиий хусусиятларига ни\оят даражада салбий таъсир курсатар экан. Шу сабабли, ён томонлама минимодулли зичлаш усули асосида косил кдлинган пахта гарамига тоннел очиш жараёнини такомиллаштан технологияеини яратиш зарурдир. Жорий этиладиган технология пахтанинг табиий хусусиятларига салбий таъсир курсатмаслиги ксрак.

Бундан таи I кар и, иккинчи бобда пахтанинг физик-механик хусусиятларини инобатга олган холла, топилган куйидаги тенглама асосида пахта гарамининг к;атламларини баландлиги буйича зичлик кдаматлари аникданди.

бу ерда,

у0 - пахтанинг гарамлашдаги унинг дастлабки зичлиги, кг/м3. у - пахта гарамининг баландлиги буйича зичликнинг

узгариши, кг/м3. А - пахтага таъсир этаётган босим кучи кийматиии, унинг саноат навини хамда намлигини \исобга олувчи коэффициент.

Олинган пахтанинг зичлигининг узгаришига цараб, пахта гарамини кондицион огирлигинм аник^аш усули яратилди. Таклиф этилган уеулда аних^тнган пахта гарамининг кондицион огирлиги амалдати гарамнинг огирлиги билан солиштирилганда, хатолик даражаси уртача 4-5 фоизни ташкил кдлди.

Учинчи боб пахтанинг ён томонлама минимодулли зичлаш жараёнини назарий томондан урганишга багишланган булиб, унда пахтани узгарувчан бикрликли зичлаш гаитаси билан зичлаганда, таъсир этаётган кучга кара б, пахта катламининг деформациясини узгариши хамда зичлаш жараёнита сарф этиладиган энергиянинг узгариши чукур урганилган.

Зичланаётган пахта овфлишни О ва уни аЬН0 хажми параллслипипедга жойлашган деб хисоблаймиз.

Параллелипипедни зичловчи деворлари узгармас ^амда узгарувчан бикрликли булиб, улар томонидан пахтага таъсир этадиган

ю

1\ кучи гармоник к;онун асосида куйидаги тенглама ёрдамида аникданади (шартли равишда к^абул кдлинди):

р(()=ра.3т^1 (2)

п

бу ерда, Уа - зичловчи плитанинг (дсворнинг) уртача тсзлиги. Зичловчи плггганинг ^аракат конунн шартликларни куйидаги кушимча шартларни цабул кдлган \олда, ушбу тенглама ёрдамида аникданади,

• Ч М . 2т / ч

к = = (.5)

О 2г 71

ч у

Ра - зичловчи плитанинг / = ту вак,т ичида пахтага таъсир этувчи энг катга куч. Ру (() кучи таъсирида пахта кзтламининг деформацияеини харакгерловчи и (г,у) функниясини киритамиз:

Ш д(2 с ду2 НИ К

бу ерда, ус - зичланаётган пахтанинг уртача зичлиги, у куйидаги бовтанишдан аншуганади

Г С = °Лун + 7 К )-Уп = ~Г ■■ (?)

аЬН0

а -параллепипеддаги пахта к,атламининг эни; Ь - унинг баландлиги; IIо - параллепипеддаги пахта катламини даетлабки узунлиги,

Ра - пахта к;атламини параллепипеднинг деворлари билан

ипщаланиш кучи, Н - пахта к^атламига Ру(0=Ра кучи таъсир этган ^олдаги

унинг узунлиги. Ес - пахтанинг эластиклик модулини уртача к.иймати,

ук — зичлаш жараёнини охирги вацтидаги пахта кдтламининг зичлиги.

G ■ К

E=E0+0,5 ■ Ea{qm + q,K); qyir =

2a- H,

P.,-0,5- F„

Qvk =

(в)

a-b

(4) тенгламанинг ечимини куйидаги куринишда излаймиз:

U{t,y)=U, si А (7)

h

(7) тенгламадан хусусий \ссила олиб, (4) га куйсак куйвдаги тенглама хосил булади:

dy HabEc

'У. Y

(Н) дифференциал тенглама учун t=0

бу ерда,

в2 =-К

\ h J

gEc

вак^да куйидаги чегаравий шартлар уринли булади:

^аЬЕс = Р (9)

dy w

(8) тенгламани ечимини операцией методга асосан аникдаймиз ва куйидаги тенгламани зичлаш жараёни учун хоеил киламиз:

V(y) - /;7 F'3 (! -соsây) + и0 соф {10) EcHabtí

Нозичлаш жараёни учун эса куйидаги тенгламани хреил кдламиз:

U,(y)= r\Flñ2 (l-^0,y) + UOI cosô,у (11)

LCH vabO¡

Зичлаш жараёнида деформадияланиш микдори (10) тенгламада келтиридган U(t,y) функциями хисоблаб топилади. Нозичланиш жараёнидаги деформадияланиш микдори эса (11) тенгламада келти-рилган Ui(t,y) функцияни хисоблаб топилади.

Юкррида курсатиб утилган тснгламалардан фойдаланиб, иккала холат учун пахта к;атламининг деформацияланиш микдорини аник,-ладик.

Олинган натижалар график куринишда 2-расмда келтирилган. Натижалар шуии курсатндики, зичлаш плитаси бикр булганда пахтанинг деформация микдори эластик х;олдагига Караганда салкам 25 фоизга купрок; булар экан. Битта дайр, яъни «зичлаш-нозичлаш» даврида пахта к,атламининг зичлиги ?(ам бикр ^олдаги зичлаш плитаси учун 20-25 фоизга катга булар экан.

Демак, зичловчи плитанинг конструкциясига кдраб, знчланаётган пахта к,атламининг деформацияси хдм узгарар экан.

2-расм. Пахта кдтламини «зичлаш-нозичлаш» даврида деформацияланиш микдорини узгариши.

1- узгармас бикрликли к.аттик, плита учун;

2- узгарувчан бикрликли эластик юзали плита учун.

Пахтани зичлаш жараёнида уни зичловчи плитанинг тузилишига к>араб, зичлашга сарф этилган энергия сарфланиш микдори хам узгариб борар экан.

Агарда пахта катламини узгармас бикрликли к.атгик, зичловчи плита билан зичланганда унда энергия сарфи микдори куйидаги тенглама орк^али аникданади,

А.я(t, j,x)= • Рл ■ t ■ cos • sin {12)

Агар пахта к,атламини узгарувчан бикрликли эластик юзали (пружинали) зичловчи плита билан зичланганда эса унда энергия сарфи микдори куйидаги тенглама ор^али аникданади:

Aa{t,y,x) - Ул • Р„ • (1 - V cos--} • cos-~ (13)

бусрда, с а ;

а - зичлаш плитасининг умумий узунлиги; a i - пружипалар орасидаш масофа;

Рп - пружинали плита томонидан пахта кдтламини зичлаш учуй сарф этиладиган куч;

Ул - плитанинг уртача тезлиги. Но — пахта катламининг дастлабки узунлиги; Рл - ^аттик, плита томонидан пахта катламини зичлаш учун сарф этиладиган куч.

3-расм. Пахтани узгармас ва узгаррчан бикрликли плита срдамида зичлашда унга таъсир этувчи куч билан энергия сарфи орасидаги

богланиш. l-An=f(p); 2-An=f(p);

(12) х;амда (13) тснгламалардан фойдаланиб, пахта кдтламини зичлаш жараёнида унга таъсир этастган кучларга асосан сарф этилаётган энергия микдорини хисобланди. Олинган натижалар график куринишида 3-расмда келтирилган. Графикларни та^лил этилганда, узгарувчан бикрликли плита билан пахтани зичлаганда, бир хил колатда, энсргиянинг сарфи узгармас бикрликли плитага Караганда салкам 15-20 фоиз кам булар экан. Маълумки, пахта гарамини барпо этишда асосан гарамнинг ён деворлари (к,алинлиги 1,0-г1,5м) зичланади, кдпган кисмлари узининг огирлиги билан зичланади. Бундан асосии мак,сад, гарамнинг ён дсворининг зичлигини ошириш натижаеида гарамнинг муста^камлигини оширишдир. Шу гарамлаш технологиясига асосланган холда, ён томонлама зичлаш жараснида хам ушбу олинган назарий натижаларга асосланиб, зичловчи плитанинг икки четки к,исмини, ^ар бирининг узунлиги 1,0м узгармас бикрликли; урта к,исмини эса узгарувчан бикрликли (пружинали) конструкциясини таклиф этамиз.

Пружинали учасгкани хажмий бикрлик коэффициента К нинг к,ийматини куйидаги тенгламага асосан хисоблаб топилади:

Р - F

У -^ ' (14)

с а-Ъ-К К '

яъни, бунда Рп= 12000 кг-к; Fc=120() кг-к; Ус=0,4 м; а=1,6 м; в=5,5 м;

У х°лда, К=3800 кг/м3 га тенг булади.

Туртинчи бобда ён томонлама зичловчи пахта гарамлаш мосламасига •тоннел очиш ускунасини хамда янгн конструкциядаги зичловчи плиташшг танлаб оливдаги изланиш нагижалари келтирилган.

Тоннел \осил кдлувчи призманииг тузилиши ва урнатилиши содца булиб, унинг ишлаши жараёнида, яъни гарамлаш ва унда тоннел хосил кдпиш хамда йигиштириб олиш осон амалга оширилиши мумкин, чунки унда ортик^а механизмлар йукдир.

Барамлаш мосламасининг умумий куриниши 4-расмда курсатилган.

Мослама 1 рама 3 нинг устида, икки томондан ва олд девордан ташкил топган булиб, улар ички тарафга 8-10° огдирилиб урнатилган, чунки гарамнинг ён деворлари 2 муста^камлигини ошириш зарурдир. Олд девор учта алохвда горизонтал деворлардан ташкил топган булиб, уларнинг кар бири алохвда рамага урнатилган. Улар кушалок, айланувчи мослама ёрдамида харакатда булади.

Бу мосламада карам деворлари вертикал котлам-котлам холатда ташкил булади, чунки пахтани зичлаш горизонтал ^олатда амалга оширилади, бу эса уз навбатида гарамни хар хил узунликда ташкил этишга имкок беради. Пекин, гарамни бундам усулда ташкил кщишда куйидаги камчилик мавжуддир, яъни тоннсл ташкил кдтиш масаласи асосан едл мо^нати билан амалга оширилади, натижада унга жуда 5^ам куп вак^т ва мех,нат сарф булади. Шунинг учун, янги мослама яратиш талаб этиладики, у тарам ташкил кдлиш билан бирга юк;ори унум билан тоннел очувчи призма ёрдамида ташкил кдлиниб бориши зарурдир, бу эса уз холида жуда ^ам муста^кам ишлаши шартдир.

Бу масала пахтани карам га жойловчи мослама ёрдамида, яъни икки ён ва олд тарафидан девор билан ташкил кдлинган булиб, улар ён томонга ёнбошлаган, ундан олд деворлар алохида-алохида горизонтал булаклардан ташкил топгандир, дар бир булаги аловдда механизм билан жидозланган булиб, горизонтал \аракатда булади. Ихтирога биноан пастки секциянинг ургасида очик; жой кщдирилган, унда тоннел хосил к,илувчи призма урнатилган булиб, у эса и-шаклни ифода этади ва гарамда 0,6-0,8м энига ва 1,8м буйига тенг булган тоннел ташкил этилади.

М

4-расм. Мосламанинг умумий куриниши схсмаси. 1-конвейер; 2-пахта; 3-зичланиш зонаси; 4-так;симлагич; 5-пастки секция; 6-валик; 7-парда; 8-гарам майдони; 9-тоннел ,\осил кдилувчи призма; 10-ролик; 11-тоннел.

Барамлаш мосламаси куйидагича ишлайди: Конвейер 1 пахта 2 ни зичланиш зонаси 3 га узатади. Пахта 2 мосламанинг эни буйича тенг такримланиши таксимлагич 4 оркали амалга оширилади. Мосламани зичлаш зонаси пахта билан тулгандан сунг, пастки секция 5 нинг харакатини бажарувчи механизм ёрдамида иахтани зичлаш бошланади. Секциянинг х,аракат к.илиш жараёнида валик 6 оркдли юмшок, парда 7 ни тортиб боради, шунинг билан пастки 5 ва уртадаш еекдиялар оралигига пахтанинг тушишига бардам берилади. Пахта конвейер I да харакатда булган вак,тда катлам-катламли труба унинг епишиб колишини олдиии олади.

Пахтанинг керакли микдордаги зичлиги хосил булгандан сунг, пастки секциянинг кабул килувчилари гухтатилади, ундан сунг урта ва юкориги секцияларнинг кдбул килунчилари кетма-кет ишга туширилади, зичлаш жараёни тамом булгандан кейин моелама янги Холатга пахта микдорини кдбул кдлиш учун силжитилади. Мосламанинг тарам майдончаси 8 да силжиши хамма секцияларнинг бир вактда харакатланиши билан амалга оширилади. Мосламани янги жойга утказилиши билан тоннел \осил килувчи призма 9 эса роликлар 10 ёрдамида карам майдонида осон кучирилади.

Призманинг янги жойга утиши билан унинг бир учи хар доим гарамланган пахта тагида кщади, унинг узунлиги Ь булеа, ундан пастки секциянинг силжишдан кам булмаслиги керак (2,0 м). Мосламанинг янги позицияга утказгандан кейин, пахтани кдбул кдлиш ва тайёрлаш учун, хамма учта секция ишга туширилади ва уларни бошлаигич холатга келтириб, янги пахта кабул килишга тайёрланади.

Иарам хосил булгандан сунг, керакли х°латларда боцща тарам майдончасига олиб утищда тоннел 11 хосил ьщлувчи призма 9 ер сатхвдан кутаршшб, пастки секдиядаги очик, тиркиш микдорита етказилади. Бу холатда ишлаганида тиркишнинг юкрриги к;исми ёпилиши мумкин, хамда призма билан кутаршшши керак. Ишлаш вактида призма к;отирилиб махкамланади.

Моелама говори иш унумдорлигини таъминлайди, яна пахта гарамини хосил цилиш пакдида тоннел хосил килувчи призма хам аник ишлайди, бу эса ишчи кучининг хамда вактнинг сарфини камайтириш имконини беради. Бундан ташкари, тоннел очиш жараёнида гарамдан ажратиб олинадиган пахтани табиий хусусиятларини бузилишига чек куйилади.

Рарамлаш мосламаеида пахта гарамининг мустахкамлигини ошириш максадида, зичлаш плитасини гарам эни буйича куп секцияли кдлиш таклиф этилди. Назарий томондан асосланган зичлаш плитасининг умумий куриниши схемаси 5-расмда келтирилгаи.

5-раем. Зичлаш плитасининг умумий тузилиш схемаси. а - зичлаш холатвдаги куриниш; & - зичлангандан кейинги куриниш.

Плитанинг икки четки к.исмлари 1 асос 2 га крттик; хрлда ма^камланган булиб, урта кисми 3 эса кузгалувчан ^олда махсус пружиналар 4 оркали урнатилгандир. Зичлаш плитаси махсус гидроцилиндр 5 орк,али ёки булмаса занжирли узатма оркдли ^аракатга келтирилади, натижада пахтани зичлай бошлайди.

Зичлаш плитаси иккита четки к^исмлар 1 дан; урта кисми 3 дан; урта кисмини нисбатан харакатга келтириш имконини берувчи пружиналар 4 дан; асос 2 дан дамда кронштейнларга мадкамланган гидроцилиндр 5 дан иборатдир.

5-расмда пахтани зичлаш жараёнида плитанинг четки кйсмини Урта кисмига нисбатан нисбий \аракатланиши як^ол куриниб турибди.

Хак,ик,атда ^ам четки кием зонасида пахтанинг зичлиги урта Кисмига Караганда фарк килмокда.

Ушбу зичлаш плитасини Турткул пахта тозалаш корхонасининг механик устахонасида тайёрланиб, гарамлаш мосламаеига урнатилди.

Такомиллаштирилган тоннел очиш \амда тарам деворини муста^камлиги ни ошириш буйича амалга оширилган тадбирлар

натижасида ён томонлама минимодулли зичловчи гарамлаш мосламаси тайёрланди. Унинг асосий тсхнологик курсаткичларини аникдаш учун ишлаб чикдрши шароитида тажрибалар угказилди.

Бешинчи бобда яратилган янги конструкциядаги сн томонлама пахта гарамлаш мосламасини асосий технологии курсаткичларини аникдаш мак,садида, ишлаб чик,аришда утказилган тажрибаларнинг натижалари келтирилган.

Тула омилли тажрибалар услубидан фойдаланиб, гарамлаш мос-ламасининг технологик курсаткичларини рационал кушматлари аникданди.

Асосий омилларга куйидагилар к;абул килинди:

Хг таъмиилагичнинг иш унуми, т/с.

Х2- гарам к,атламининг к^алинлиги, м.

Хз- зичлаш плитасининг тузилиши (каттик, пружинали).

Х4- зичлаш плитасининг зичлаш сони, дона.

Х^-пахтанинг намлик даражаси, %.

Асосий чик^ш параметрлари куйидагилар:

У|- гарамнинг урта к;исмида зичликни тенг так,симланиши, кг/м3.

У2- гарамнинг четки к^исмида зичликни тенг так,симланиши, кг/м3.

У3- чигитнинг механик синиш даражаси, %. У4- тола таркибидаги нукронлар ва ифлосликлар

йигиндиси, %. У5- гарамнинг уртача зичлиги, кг/м3.

Тажрибалардан олинган натижалар асосида регрессион тенг-ламалар олиниб, улар куйидаги куринишга эгадир.

У!=12,6-2,8 Хз+1,05 Х4+0,65 Х2-0,08 Х4Х5-0,004 Х^ 11=0,97

У2=9,7-2,7 Хз+1,5 Х4+1,21 Х^и Х,Х5-0,87Х5 11=0,97

У3=0,7-0,2 Хз-0,06 Х,Х2-0,04 Х2Х4-0,007Х5 11=0,94

у4=6,9+0,42 ХгГО.16 Х3Х4-0,08 Х2Х5+0,015 Х1Х3-0,007Х4Х5 11=0,96

У5=183,8-10,3 Х2 +3,2 Хз+0,85 Х4+ОЛ Х2Х5+0,06Х1Х3 11=0,97

Олинган регрессной тенгламалардан фойдаланиб, гарамлаш мосламасининг гсхнологик курсаткичларини рационал к,ийматларини аникдашда симплекс-режалаштириш услубидан фойдаландик.

Шуни асосида гарамлаш мосламасининг рационал к,ийматлари деб куйидагилар к,абул к,илинди.

Омиллар XI т/с Х2, м. Х3 х4, дона Х5, %

Рационал кийматлар 15,0 1,0 Каттик/пру-жинали 4/5 14,0

У долда чикдш параметрлари куйвдаги кийматларга тенг булади:

У1=8,2 кг/м3; У2=Ю,1 кг/м3; У3=0,56 %; У4=6,1 %; У5=197,6 кг/м3.-

«Тула омилли тажриба» усулидан фойдаланиб, янги пахта гарамлаш мосламасида тажрибалар угказилди, бунинг натижасида мосламанин1 технологик курсаткичларини рационал микдорлари аникданди, яъни таъминлагичнинг иш унуми Х1=15,0 т/с; тарам катламиниш цалинлиги Х2=1,0 м; плитанинг секциялилиги Х3-к,аттик мазусамланган х,олда; плитанинг зичлаш сони Х4=4 дона; пружинали \олда эса зичлаш сони Х(=5 дона; нахтанинг намлиги Х5=14,0 %.

Бундан ташкари, пахта гарамининг баландлиги буйича кщламлардаги зичликнинг таркалиши аникданди. Рарамнинг узок муддат сак/таш давомвда тоннелни баландлиги хамда унинг тиклик бурчаги а ни узгариш холати аникданди, натижада 12-15 сак^анин куни ичида тоннел баландлиги салкам 14,0% га камайиши топилди. Олтинчи бобда пахта гарамига тоннел очиш системасини ишлаС чикдоишга жорий этишдан олинадиган икдисодий самарадорликш: Хисоби келтирилган.

Пахта тайёрлов масканининг х;ажми агарда бир йилда уртачс 5000,0 тоннани ташкил этса, таклиф этилаётган янгиликларни жорш этилиши натижасида, ик^исодий самарадорлик 1105,4 минг сумнг ташкил этади.

Агар, уртача бир батареяли пахта тозалаш заводи бир йилда

25000 тонна пахтага ганлов берса, у холда иктисодий самарадорлик

5527,0 минг сумни ташкил этади. Иктисодий самарадорлик декабрь,

1999 йилдаги бахо буйича хисоб кдлинган.

УМУМИЙ ХУЛОСАЛАР ВА ТАВСИЯЛАР.

1. Пахта тайёрлов масканларидаги мавжуд технологик жараёнларни олтита боскичцан ибораг эканлиги аникданди, пахтанинг табиий хусусиятларига энг катта салбий таъсир курсатувчи У-боскич-гарамга гоннел очиш боск^чи асосланиб берилди, яъни унинг таъсирида толанинг штапель вазний узунлиги 0,4 мм дан 1,0 гача кискариши, калта тола микдори 1,2% дан 2,5% гача ошиши хамда чигитни механик шикаетлаииш даражаси 1,0% гача ошиши аникданди.

2. Пахта гарамининг кондицион огирлигини аникдаш услуби ишлаб чикилди, яъни унинг ёрдамида гарам майдонидаги пахтанинг огирлигини аникдаш мумкинлиги амалда иеботланди. Бунинг натижасида, огирлиги салкам 350,0 т булган пахта гарамини аник огирлик микдорини янги уелуб асосида тезкорлик усулида аникдаш имконияти яратилди.

3. Ён томонлама минимодулли зичлаш жараёнида пахтага узгармас бикрликли зичлаш плитаси билаи таъсир этганда, унинг Катламларида зичликнинг динамик узгариш конунияти яратилди. Бунинг натижасида, пахтанинг зичлиги уртача 250 кг/м3га етказиш учун зичловчи плитани тезлиги узгармас булганда, зичлаш сони 3-4 га тенглиги аникдаиди.

4. Агар зичлаш жараёнида пахтага узгарувчан бикрликли эластикли зичлаш плитаси билан таъсир этилганда, унинг к;атламлари зичлигини 250 кг/м3 га етказиш учун зичловчи плитанинг тезлиги узгармас булганда, зичлаш сони 4-5 га тенглиги аникданди хамда узгармас бикрликли плитага нисбатан энергия сарфи карийиб 20% га камайиши иеботланди.

5. утказилган назарий изланишлар туфайли олинган натижалар асосида куп секцияли узгарувчан бикрликли зичлаш плитасини ён томонлама минимодулли зичлаш асосида гарамлаш мосламасига кудлат тавсия этилди.

6. Ён томонлама минимодулли зичлаш асосида гарамлаш мосламасига тоннел очиш курилмаси жорий этилди. Тоннел очиш курилмасининг асосий улчамлари танлаб олинди, яъни баландлиги-1,8 м, узунлиги~2,() м, эни-0,8м.

7. Минимодулли ён томонлама зичлаш услуби асосида гарамлаш мосламасининг зичлаш плитаси такомиллаштирилди. Бунинг натижасида, куп секцишш зичлаш плигасининг конструкцияси танлаб олинди хамда гарамнинг мустахкамлигини таъминловчи зичлаш усули жорий этилди.

8. «Тула омилли тажриба» усулидан фойдаланиб, янги пахта гарамлаш мосламасида тажрибалар утказилди, бунхшг натижасида мосламанинг технологик курсаткичларини рационал микдорлари аникданди, яъни таъминлагачнинг иш унуми Х1=15 т/с, тарам кдтламшшнг к,алинлит Х2=1,0 м, плитанинг сскциялилити Х3-к;атгак; махкамланган ^одда плитанинг зичлаш сони Х4=4 дона, Х3-пружинали холда эса плитанинг зичлаш сони Х4=5 дона; пахтанинг намлиги Х2<14,0%.

9. Пахта гарамининг баландлиги буйича катламлардаги зичликнинг таркалиши аникданди. Рарамнинг узок, муддат сакдаш давомида тоннелни баландлиги хамда унииг тиклик бурчаги а ни узгариш Холати аникданди, натижада 12-15 сакданиш куни ичида 14,0% га камайиши топилди.

10. Рарамга тоннсл очиш технологияси ва унинг мустахкамлигини таъминловчи зичлаш услубини Турткул пахта тозалаш корхонасида жорий этилди. Уни ишлаб чик;аришга жорий этилиши натижасида бир батареяли пахта тозалаш корхонасида бир йилга уртача 5500,0 минг сум ик;тисодий самара олинади.

Диссертациянинг асосий мазмуни куйидаги илмий ишларда чоп

этилган:

1. Ходжиев М.Т., Таджиев У. С. Уплотнитель хлопка с боковым методом уплотнения // Тез. докл. конф. Ташкент. ТИТЛП. 1992. С. 26.

2. Ходжиев М.Т., Таджиев У.С. Влияние изменения объемной плотности хлопка-сырца в бунте на его природные сыойства. Сб.научн. трудов Бухарского БИПЛП. 1997. Бухара. С. 60-64.

3. Ходжиев М.Т., Таджиев У.С. О возможности уплотнения хлопка-сырца способом бокового уплотнения. Деп. ГФНТИ ГКНТ Руз. №2592 - Уз. 1996. 12 С.

4. У.С. Таджиев, М.Т. Ходжиев. Задача минимодульного бокового уплотнения хлопка-сырца // Узб.журнал. Проблемы механики. 1999. №4-5. С. 31-35.

5. Ходжиев М.Т., Мубараков А.Я. Таджиев У.С. К оценке велечины порового давления массива хлопка-сырца при уплотнении // Узб. Журнал. Проблемы механики. 1997. №1. С. 50-54.

6. Ходжиев М.Т., Таджиев У.С., Мубараков А.Я. Обеспечение устойчивости бунта при минимодульном боковом уплотнении хлопка. Тез. докл. на международ, науч. тех. конференции Азарбайджанский техн. институт. Республика Азарбайджан.1999. С. 55-56.

7. Ходжиев М.Т., Таджиев У.С. Мубараков А.Я., Салимов А.М. Устройство для уплотнения волокнистого материала. Патент РУз. №1067.

8. Ходжиев М.Т., Таджиев У.С., Мубараков А.Я. Устройство для укладки хлопка-сырца в бунты. Патент РУз. 1 НДР.

№9700483. 1. 1997.

9. Ходжиев М.Т., Таджиев У.С., Ракманои Х.К. Устройство для подготовки хлопка-сырца к хранению. Патент РУз. №26832. 1 НДР. №9401031. 1. 1994.

10. Ходжиев М.Т., Таджиев У.С. Мубараков А.Я., Бойхонов Б.А. Устройство дая уплотнения хлопка-сырца. Патент РУз. №1075.

11. Создание метода и устройство уплотнения волокнистого массы. Заключит, отчет ТИТЛП по теме 6/94. 1995.

12. Разработка методики по определению кондиционной массы бунтов путем замера их пло тности и объма. Отчет ТИТЛП по теме 4/98. 1999.

13. Разработка метода и технологии бокового уплотнения для формирования модулей хлопка-сырца. Отчет ТИТЛП по теме 46/90. 1990.

14. Ходжиев М.Т., Таджиев У.С. Изучения изменения перемещения хлопка-сырца от внешней нагрузки при его уплотнении. Деп. В Уз НКИИНТИ. №2591 Уз. 1996. 9 С.

15. Ходжиев М.Т., Таджиев У.С., Рузметов М. Устройство уплотнения хлопка-сырца в бунты // Тезисы докл. на международ. НТК "Современные технологии и переггективые материалы текстильной и легкой промышленности". Иваново. Ивановская Гос. Текст. Академия. 2000.

Аннотация

Совершенствование технологии бокового уплотнения хлопка-сырца в бунты с целью сохранения его природные свойства.

Диссертационная работа посвящена разработке научно-обоснованной технологии обеспечения устойчивости бунта и рытья тоннелей в нем при боковом уплотнении, а также определению степени влияния процессов приемки, формирования бунта и его разборки на природные свойства хлопка-сырца.

На основе проведенных теоретических исследований, анализа результатов лабораторных и предварительных экспериментов, а также производственных испытаний, обоснованы возможности разработки технологии обеспечения устойчивости бунта и рытья тоннелей в нем. Разработаны новая конструкция уплотняющего устройства хлопка-сырца и устройства формирования тоннеля в бунте. Установлены рациональные технологические режимы работы устройства, позволяющие учитывать физико-механические свойства хлопка-сырца.

Разработанные устройства формирования тоннеля и обеспечения устойчивости бунта внедрены на предприятиях хлопкоочистительной промышленности Республики Узбекистан.

Annotation

Improving technology of raw cotton side seal in pile to keep its natural properties.

The dissertation deals with tlie development of scientific based technology of providing pile stability and digging tunnels in it in side seal, also to determine the level of acceptance of process influence, pile forming and its disassembling into natural preppies of raw cotton.

On the base of theoretical investigation, laboratory results analyses and preliminarily experiments, production testing either, it is based the possibility technology development of providing pile stability and tunnel digging in it. It is developed new construction of cotton seal device and tunnel device forming in the pile.

It is established rational technological regime of device working allowing to take into account physical - mechanical properties of raw - cotton developed forming tunnel device and proving pile stability are inculcated on the enterprises of cotton ginning in industry of the Republic of Uzbekistan.